Giới thiệu về lịch sử trồng hoa lan

Cho dù chỉ là thú tiêu khiển với một vài chậu hoa bên bậu cửa sổ, là việc đóng gói hàng loạt hoa cắt cành cho ngành công nghiệp bán hoa, hay là một sở thích nghiêm túc, thì niềm đam mê lan vẫn không ngừng được mở rộng. Và như chúng ta sẽ thấy niềm đam mê này đã có từ ngàn xưa.

Trên khắp châu Âu, các nhà bào chế dược phẩm đầu tiên đã nhắm đến vương quốc thảo mộc để tìm thuốc “chữa bách bệnh” cho nhiều căn bệnh mà con người mắc phải. Họ thu nhặt cây cỏ nơi miền quê và mô tả từng loại thật chi tiết, đặc biệt là về ứng dụng của chúng trong dinh dưỡng và dược học. Trong số những cây đó có các loài địa lan tự nhiên tất cả chúng đều hữu dụng. Những quyển sách đầu tiên ấy được minh họa bằng rất nhiều tranh khắc gỗ và mỗi một quyển đều được ghi chép cẩn thận bằng tiếng La-tinh.

Các tác phẩm viết tay này đã dần dần bị sách in thay thế và chúng ngày càng phổ biến, nhưng chí một số ít người là có thể đọc được. Khi dân trí được nâng cao, nhu cầu về sách cũng tăng theo, và khi kỷ nguyên hoa lan bắt đầu thì sách về lan ngày càng bán chạy. Ở Anh, John Bateman đã xuất bản một quyển sách vào năm 1837, in trên khổ 70×57,5 là khổ giấy to nhất được sản xuất lúc bấy giờ.

Nó minh họa các loài lan ở Mexico và Guatemala với kích thước thật và màu sắc rực rỡ. Những quyển sách như thế chỉ được sản xuất để lưu hành trong phạm vi hẹp, và ngày nay nó đã được chuyển nhượng với một món tiền khổng lồ. Đến cuối thế kỷ 19, đã có rất nhiều sách và một số bộ sách bách khoa nói về lan, thậm chí nguyệt san The Orchid Revieiu, xuất bản lần đầu năm 1983, cũng dành trọn cho hoa lan thôi.

Mục tiêu của quyển sách này là hướng dẫn các nhà chơi lan nghiệp dư và những người mới tập tễnh vào nghề, những người trước đây chưa hề trồng lan, biết cách chăm sóc chúng, cung cấp thêm kiến thức cho họ và giúp họ tạo một bộ sưu tập lan cho riêng mình. Tác giả của quyển sách này là một ông bố và một cô con gái. Cả đời họ sinh nghề tử nghiệp với việc cung câp hoa lan cho những người yêu lan và quyển sách này nhắm đến những người đó.

Trước tiên, họ mô tả sự phân bố địa lý và môi trường tự nhiên của họ lan tuyệt đẹp và đa dạng này, và cả lịch sử phát triển của việc trồng lan nữa. Sau đó, họ sẽ hướng dẫn bạn thật tỉ mỉ về cách trồng để bạn đạt được kết quả tốt nhất trên những cây hoa của mình.

Lịch sử trồng hoa lan

Phần còn lại của loạt bài hoa lan sẽ mô tả sơ lược về những loại lan phổ biến nhất được trồng hiện nay, nhằm giúp bạn nắm được cách chọn hoa từ muôn vàn giống lan trong nhà vườn hoặc ở buổi trưng bày. Những loài lan lạ hơn sẽ được trình bày tiếp sau đó, dành cho những nhà trồng lan chuyên nghiệp hơn hoặc những người yêu thích cái lạ. Cuối cùng, họ sẽ cùng bạn nói qua một chút về những loại lan trồng ngoài trời hoặc trong nhà kính lạnh không sưởi và có thể chịu được cái lạnh khắc nghiệt của mùa đông.

Lịch sử trồng hoa lan

Những ghi nhận đầu tiên về sự tiếp cận với hoa lan nằm trong các tác phẩm viết tay của người Trung Hoa và người Nhật. Qua các tác phẩm đó, chúng ta biết họ trồng các giống lan dendrobium, cymbidium, neolineta và nhiều giống lan tự nhiên khác. Người Trung Hoa thích giống Cymbidium vì chúng rất thơm và có hoa lâu tàn, và họ trồng chúng chủ yếu là vì mùi hương chứ không vì vẻ đẹp. Người Nhật cũng có truyền thống trồng Cỵmbidium rất lâu đời, từ 3.000 năm trước. Kiểu chậu và tập tính của cây có vai trò rất quan trọng trong nền văn hóa Nhật.

Lan Vanda Sanderiana

Ở châu Âu, sự tiếp cận với hoa lan được ghi nhận đầu tiên trong thời kỳ Tiền La Mã của đế chế Hy Lạp. Người Hy Lạp cổ tin rằng mọi vật hiện diện trên trái đất này đều có mục đích và mục đích đó sẽ tỏ hiện nếu được nghiên cứu tỉ mỉ. Riêng về lan, chúng mọc như nấm ở khắp vùng Địa Trung Hải. Người Hy Lạp nhận biết từng loài qua các ứng dụng của chúng và họ thấy rằng nhiều loài thích hợp để bào chế thuốc chữa các loại bệnh khác nhau. Họ còn thấy rằng một số loài lan có củ tròn nhỏ trông như cặp tinh hoàn, thế là họ kết luận những loài lan này có thể dùng làm thuốc kích thích tình dục. Kể từ đó, cái tên ‘orkhis’ hay ‘orchis’, một từ Hy Lạp để chỉ tinh hoàn, được gán cho hoa lan đến tận hôm nay.

Đến thời Trung cổ, các loài lan châu Âu đã được dùng cho nhiều mục đích khác nhau và những quyển sách đầu tiên về thảo dược đã mô tả những công dụng này. Mãi cho đến khi Linnaeus, một chuyên gia trồng cây người Thụy Điển, nghĩ ra cách phân loại tất cả các loài động vật và thực vật ở thế kỷ 18, thì tên của các loài lan mới được chuẩn hóa. Phương pháp dùng tên La-tinh này ngày nay vẫn còn được sử dụng.

Những người khám phá

Khi người Tây Ban Nha và người Bồ Đào Nha bắt đầu ra đi khám phá thế giới mới, lần đầu tiên vượt Đại Tây Dương và khai mở châu Mỹ, họ cũng đi dọc xuống bờ biển châu Phi và đi vào Ấn Độ Dương. Nơi đây họ tìm ra và chiếm cứ nhiều vùng đất mới. Quần xã thực vật và động vật ở đó đã được người phương Tây biết đến, đặc biệt là người Anh, quốc gia đã lập nên nhiều thuộc địa trên những lãnh thổ mới này. Những người khám phá trở về nhà với rất nhiều báu vật, trong đó có nhiều loài cây lạ gồm cả hoa lan.

Cùng lúc ấy, chính tại các nước phương Tây, họ đầu tư mạnh mẽ vào việc xây dựng nhà kính. Kỹ thuật mới trong chế tạo kính cho phép sản xuất các tấm kính to hơn. Cấu trúc cũng được cải tiến với những thanh giằng bằng gỗ mỏng chống đỡ được những tấm kính lớn và đủ mạnh để chịu đựng được mùa đông châu u. Phương pháp thông gió, sưởi và chiếu sáng đã được phát triển để giúp nhà kính đủ ấm trong mùa đông và mát dịu trong mùa hè. Sự phát minh hệ thống sưởi với các ống bằng gan chứa đầy nước nóng đã giúp giữ cho nhà kính được ấm áp trong những mùa đông lạnh lẽo nhất.

Lịch sử hiện đại

Vào đầu thế kỷ 20, niềm say mê lan đã nổi lên mạnh mẽ ở khắp châu Âu và ngày càng tăng ở bờ biển phía Tây của nước Mỹ. Phía bên kia của lục địa này, California khí hậu rất tuyệt vời để trồng lan mà không cần phải che chắn gì thêm hoặc che chắn rất ít.

Nước Anh đã yên vị trong một xã hội rất phong kiến với những nguyên tắc khắt khe trong phân biệt giai cấp tồn tại suốt triều nữ hoàng Victoria. Triều đại này sau đó đã có một kết cục bất ngờ bằng cuộc Chiến Tranh Thế Giới thứ I. Thời điểm đó những điền trang lớn đã bị tàn phá khi đội quân của tầng lớp lao động đi qua, và nhiều điền trang đã không bao giờ hồi phục được nữa. Chiến tranh kết thúc, một xã hội mới xuất hiện với một bộ mặt hoàn toàn khác và cùng với nó, niềm đam mê lan bắt đầu được nhen nhóm trở lại, chủ yếu là những nhà trồng lan nghiệp dư với quy mô nhỏ hơn.

So với tiêu chuẩn ngày nay thì những nhà kính trồng lan thời ấy củng đã là rộng và các bộ sưu tập cũng phong phú, song chúng vẫn không sánh kịp các nhà kính của các điền trang thời nữ hoàng Victoria. Người ta nhập ít giống hơn và tập trung nhiều vào các cây ươm và các loài lai. Ngành công nghiệp này phát triển chủ yếu ở Anh, lan được trồng và xuất khẩu đi khắp thế giới, nhưng niềm đam mê lan còn mở rộng ra cả những nước mới phát triển, không chỉ ở Mỹ mà còn ở úc và nhiều nước châu Phi. Sau 20 năm ngành công nghiệp này phát triển mạnh mẽ và nhu cầu về lan không chỉ được đáp ứng bởi những vườn ươm rộng lớn ở Anh mà còn ở Pháp, Hà Lan, Bỉ, và Đức.

Nhưng cuộc Chiến Tranh Thế Giới thứ II lại đưa châu u vào một cuộc xung đột khác, và nhiều kho giống lan tốt nhất đã phải được gửi sang California, Úc, New Zealand và Nam Phi để đảm bảo an toàn, còn các vườn ươm ở nhiều nước châu u thì chuvển sang trồng cà chua và các cây lương thực khác.

Đầu những năm 50, làn gió đổi mới lại một lần nữa đưa hoa lan đến một bộ phận dân cư khác, lần này là đến với những nhà trồng lan nghiệp dư đầy lòng đam mê và có những bộ sưu tập nhỏ trong nhà kính ở vườn sau nhà mình. Từ đây, số người trồng lan tăng lên đáng kể và nhiều hiệp hội lan nhanh chóng được thành lập. Trong suốt thập niên sau đó, mỗi một nước trồng lan đều hình thành hiệp hội lan quốc gia hoặc địa phương. Ở Bắc Mỹ, mỗi thành phố đều có một, thậm chí là đến bảy hiệp hội. Hiệp hội lan lớn nhất ở Mỹ là Hiệp Hội Lan Hoa Kỳ, có thành viên trên khắp thế giới.

Hiện nay, Nhật là nước đứng đầu trong việc trồng và nhân giống lan. Quốc gia này là nơi tổ chức một số cuộc triễn lãm lan quy mô nhất.