Tìm kiếm và cải tạo đàn ong rừng
Muốn bắt đàn ong rừng người ta phải dựa vào tập tính chuyển chỗ ở theo mùa, tính chia đàn tự nhiên của đàn ong.
Bắt đàn ong dã sinh
Đàn ong nội ở nước ta hiện nay vẫn mang tính dã sinh, ong đang nuôi khi bốc bay vào rừng chúng sẽ thành ong hoang dã và ngược lại đàn ong sống tự nhiên trong rừng có thể bắt về nuôi dưỡng thành ong nhà. Muốn bắt ong người ta phải dựa vào tập tính chuyển chỗ ở theo mùa, tính chia đàn tự nhiên của đàn ong.
Bắt ong chuyển vùng
Ở các tỉnh phía Bắc, tháng 10-11 thời tiết chuyển lạnh, ong từ các hốc đá trên triền núi cao chuyển về sinh sống ở nơi có địa hình thấp và ấm áp. Đây là thời vụ bắt ong chính. Người nuôi ong dựa vào đặc điểm chung là khi di chuyển đàn ong phải tìm nơi ở mới, đó là các hốc cây. Có thể dùng biện pháp bắt ong chuyển vùng (hánh ong) như sau: đặt đõ ong (đã nuôi ong) xung quanh nhà, cửa tổ quay ra ngoài, trát kín 2 đầu và các khe hở (cũng có thể đạt đõ ỏ gốc cây sườn đồi, cửa quay ra phía quang đãng và ấm) ong sẽ tự tìm đõ và chuyển về sinh sống.
Bắt ong soi đõ
Người chuyên đi bắt ong phải có đõ bắt ong riêng. Đõ bắt ong làm bằng loại gỗ thích hợp như lõi mít, gỗ mỡ,… Đõ cao 50-60cm, đường kính 20-25cm, ruột rỗng 14- 15cm, trong không nhẵn ngoài bào trơn. Mở một cửa bên cạnh 15×4 cm để kiểm tra ong. Phía sau đõ có lỗ cửa tròn dường kính 1cm để cho ong ra vào. Đõ bắt ong được nuôi ong quanh năm chỉ khi đi bắt ong mới chuyển đàn sang nuôi ở đõ khác để quyến rũ được ong trinh sát đi tìm nơi ở mới. Đõ bắt ong rất được coi trọng. Ở một số vùng những người đi bắt ong tổ chức thi bắt ong. Đó là cuộc thi lí thú trong nghề nuôi ong. Khi bắt ong chọn những cây cao to ở sườn núi phía đông nam xung quanh quang đãng. Nếu quan sát thấy những con ong bay về xung quanh cây (ong soi đõ) thì dùng vợt màn bắt vài con thả vào đõ, vít cửa khoảng 5-10 phút cho chúng quan sát tổ. Khi mở cửa, ong bay ra nhưng vẫn quay đầu quan sát, sau đó chúng dẫn vài chục con đến kiểm tra lại. Vài giờ sau chúng kéo cả đàn tới. Để đàn ong chui gọn vào đõ mới nút cửa (nút bằng cành cho có lỗ thông hơi) và mang về chuyển sang đõ nuôi nếu còn tiếp tục bắt ong.
Bắt ong chia đàn và ong sinh sống trong hốc cây
Người nuôi ong khi đi rừng thường quan sát và nghe ngóng tiếng kêu của ong để bắt ong chia đàn vì khi chia đàn tự nhiên ong còn dừng tạm ở cành cây để đợi chuyển đen nơi ở mới. Ngoài ra còn quan sát ong đi lấy nước, lấy mật và phấn hoa để tìm nơi ở của chúng. Nhiều người có kinh nghiệm nhìn địa hình ong thường cư trú và nhìn ong thợ bay đi khi đã lấy đủ thức ăn và nước để đoán: nếu ong bay vọt lên cao thì tổ ở gần; ong bay là là thì tổ ở xa. Sau khi phát hiện được đàn ong người ta bổ cây, dùng mũ lưới hoặc ống quần để túm ong, nếu ở gần thì mang đõ đi theo và buộc phần bánh tổ có nhộng vào đõ để phòng ong bốc bay và đàn ong nhanh ổn định.
Cải tạo đàn ong nuôi trong đõ
Sau khi bắt được ong nếu không có thùng ong nuôi theo phương pháp mới thì nên nuôi ong trong đõ và chỉ nên bắt ong vào trước vụ vài ba tháng. Nuôi ong trong đõ thì không sử dụng được thùng quay mật li tâm và rất khó kiểm tra đàn. Vì vậy cần nuôi ong trong thùng cải tiến, gọi là sang thùng.
Phưong pháp sang thùng
Thời vụ sang thùng thông thường: sau vụ đông chuẩn bị vào vụ mật xuân hè.
Điều kiện sang thùng: đã có thùng nuôi ong cải tiến, khung cầu căng dây thép; ong trong đõ đông, nhiều bánh tổ (nói chung phải được 1kg ong/đàn).
Không nên sung thùng nhiều đàn ong ở gẩn nhau cùng một lúc. Sau khi sang thùng 2-3 ngày mới di chuyển đàn ong đi nơi khác.
Nếu đã có đàn ong nuôi cải tiến thì dùng cầu của đàn đó hỗ trợ cho đàn ong mới sang thùng một cầu nhộng vít nắp.
Thao tác khi san thùng: mở nắp đõ xua ong khỏi bánh tổ bằng cách phun khói, tay trái đỡ bánh tổ, tay phải tách cắt bánh tổ nâng nhẹ ra ngoài đặt lên nắp thùng. Đặt một tấm gỗ hoặc ván ngăn lên ưên nắp hòm ong. Cắt 1-2 miếng bánh tổ ghép vào với nhau, đặt khung cầu lên trên, cắt bánh tổ phải theo xà cầu, cho bánh tổ lọt vào lòng cầu với diện tích khoảng 30x17cm. Dùng dao sạch cắt bánh tổ theo dây thép sâu 8-10mm, ấn dây thép ngập vào đường rạch. Tay phải lật tấm gỗ cho vuông góc với mặt hòm, dùng dây buộc bánh tổ lên xà cầu, lật cầu trở lại và đặt vào thùng cải tiến (thùng này phải đặt ở vị trí đõ ong đã nuôi). Dùng tay bốc nhẹ ong thả sang thùng cải tiến, khi còn ít ong thì dùng tấm nilon hoặc tờ báo đặt ở cửa thùng rồi dỗ đõ cho ong bay vào thùng. Kiểm tra lại cầu, nắn các mối buộc ngay ngắn rồi đậy ván ngăn, chèn thước, đuổi ong vào hết phía trong ván ngăn. Tối cho ong ăn nửa lít xiro đường. Giữ ong yên ổn 2-3 ngày rồi kiểm tra cắt dây buộc và sửa lại cầu cho bánh tổ vào đúng giữa xà cầu. Đợi cho ong nới bánh tổ đạt hêu chuẩn của một cầu ong mới cho xây tầng chân. Vụ mật sau cần thay các bánh tổ già xây tự nhiên không đạt tiêu chuẩn chất lượng cầu ong.